ابن عبدياليل

پدیدآورمحمد الله‌اکبری

نشریهدائرة المعارف قرآن

شماره نشریهجلد 1

تاریخ انتشار1388/01/30

منبع مقاله

share 3496 بازدید

ابن عبدياليل: كنانة‌بن عبدياليل بن عمروبن عمير ثقفى از بزرگان طائف؛

مفسّران در ذيل آيه 31 زخرف/43 در تعيين مصداقِ «رَجلٌ مِن القَريَتَينِ عَظيم» در طائف، از مردى با نام‌هاى ابن عبدياليل، كنانة بن عبد بن عمرو بن‌عمير،[27] كنانة بن‌عبدياليل[28] و عمير بن‌عبدياليل[29] ياد كرده‌اند كه هر چهار نام، به دو روايتِ مجاهد و سدّى باز مى‌گردد. از مقايسه و بررسى روايات برمى‌آيد كه اين فرد، كنانة‌بن عبدياليل است و به احتمال قوى، «ياليل» در روايت سدّى، از كنانة بن‌عبدبن‌عمرو افتاده، و‌قرطبى به اجتهاد خود «عمير» را به اوّل اسم افزوده است. در تفسير طبرى،[30] ذيل آيه 107 توبه/ 9 از او به ابن‌بالين ياد شده؛ هر چند در تاريخ طبرى،[31] كنانة بن‌عبدياليل آمده است كه شايد آن‌چه در تفسير آمده، از خطاى مصحّحان بعدى‌باشد.
كنانه از بزرگان،[32] شجاعان،[33] شاعران،[34] و دانايان[35] طائف و ثقيف بود. اين قبيله به دو گروه بزرگ احلاف و بنى‌مالك تقسيم مى‌شد و كنانه از احلاف بود.[36] وى در ميان آنان، نفوذ و احترام بسيارى داشت؛ چنان‌كه مردم در حل مشكلات گوناگون خود به او مراجعه مى‌كردند.[37] هنگام حركت قبيله ثقيف براى شركت در پيكار حنين بر ضدّ پيامبر(صلى الله عليه وآله)، به پيشنهاد كنانه، برج و باروى طائف را تعمير و استوار كردند.[38] وى در بخشش هنگام قحطى و كمبود، نام‌دار بود[39]
منابع درباره مسلمانى‌اش، گوناگون سخن گفته‌اند: به روايتى،[40] وى يكى از اعضاى بلندپايه هيأت‌ثقيف بود كه دررمضان سال 9هجرى[41] براى گفتوگو و مصالحه با پيامبر(صلى الله عليه وآله)به مدينه آمدند و همگى مسلمان شدند؛ ولى ابن‌هشام[42] و واقدى[43] كه نام تمام افراد هيأت ثقيف را بر شمرده‌اند، از او ياد نكرده‌اند. مدائنى،[44] او را يكى از افراد هيأت دانسته؛ امّا مسلمانى‌اش را نپذيرفته است؛ زيرا اعتقاد دارد: سرورى مردى قريشى را برنتابيد و مشرك بازگشت. برابر اين خبر، او از طائف به نجران و پس از مدّتى به روم نزد «هرقل» رفت و به ابوعامر راهب، پدر حنظله غسيل الملائكه و علقمة‌بن‌علاثه قيسى پيوست.[45] پس از مرگ ابوعامر (10 هجرى) در روم، كنانه بر سر ميراث او با علقمه به‌نزاع برخاست و هِرْقِلْ در دعواى آن دو به اين دليل كه ابوعامر و كنانه هر دو شهرنشين، و‌علقمه بدوى است، به سود كنانه داورى كرد. بر پايه اين روايت، سرانجام كنانه در سرزمين روم، مشرك از دنيا رفت.[46] به نقل طبرى،[47]كنانه و علقمه پس از مدّتى به مدينه بازگشته، مسلمان شدند و با پيامبر(صلى الله عليه وآله)بيعت كردند؛ به هر حال از فرجام او اطلاعى در دست نيست؛ هر چند زركلى مرگ او را حدود سال 15 هجرى دانسته است.[48]

ابن‌عبدياليل در شأن نزول:

به گفته طبرى،[49] هنگامى كه آيات قرآن به گوش مشركان رسيد، آن را سحر و باطل دانسته، گفتند: اگر حقّ و درست است، چرا بر مردى بزرگ از شهر طائف يا مكّه نازل نشد؟ خداوند با نزول آيه 31 زخرف/43
(و قالوا لَولا نُزِّلَ هـذَا القُرءَانُ عَلى رَجل مِنَ القَريَتَينِ عَظيم) سخنان آنان را پاسخ گفت. مفسّران درباره مرد بزرگ مكّه و طائف به اختلاف سخن گفته‌اند.[50] به اعتقاد مجاهد، مقصود از مرد بزرگ مكّه، عتبة بن‌ربيعه، و‌در طائف، ابن‌عبدياليل ثقفى است.[51]

منابع:

الاصابة فى تمييز الصحابه؛ الاستيعاب فى معرفة الاصحاب؛ الاعلام، زركلى؛ تاريخ الامم و الملوك، طبرى؛‌جامع‌البيان عن تأويل آى القرآن؛ الجامع لاحكام القرآن، قرطبى؛ السيرة‌النبويّه، ابن‌هشام؛ الطبقات الكبرى؛ غرر التبيان؛ مجمع‌البيان فى تفسير القرآن؛ المغازى؛ المفصّل فى تاريخ العرب.
محمّد اللّه اكبرى



[27] جامع‌البيان، مج‌13، ج‌25، ص‌84 و 85‌.
[28] غرر التبيان، ص‌468.
[29] قرطبى، ج‌16، ص‌56‌.
[30] جامع‌البيان، مج‌7، ج‌11، ص‌35.
[31] تاريخ طبرى، ج‌2، ص‌200.
[32] الطبقات، ج‌6‌، ص‌47؛ الاستيعاب، ج‌3، ص‌386.
[33] المغازى، ج‌2، ص‌598‌.
[34] المفصّل، ج‌9، ص‌752؛ الاعلام، ج‌5‌، ص‌234.
[35] المغازى، ج‌3، ص‌886‌.
[36] المغازى، ج‌3، ص‌963؛ الطبقات، ج‌1، ص‌237؛ المفصّل، ج‌4، ص‌150.
[37] المغازى، ج‌3، ص‌886‌.
[38] همان.
[39] المفصّل، ج‌9، ص‌752.
[40] الطبقات، ج‌6‌، ص‌47؛ الاستيعاب، ج‌3، ص‌129 و 386.
[41] تاريخ طبرى، ج 2، ص 180.
[42] سيره ابن‌هشام، ج‌2، ص‌539‌.
[43] المغازى، ج‌3، ص‌963.
[44] الإصابه، ج‌5‌، ص‌496.
[45] جامع‌البيان، مج 7، ج 11، ص 35؛ اسدالغابه، ج 4، ص 473.
[46] اسدالغابه، ج‌4، ص‌473؛ الإصابه، ج‌5‌، ص‌496.
[47] جامع‌البيان، مج‌7، ج‌11، ص‌35.
[48] الأعلام، ج‌5‌، ص‌234.
[49] جامع‌البيان، مج‌13، ج‌25، ص‌83‌.
[50] همان، مج‌13، ج‌25، ص‌84‌؛ مجمع‌البيان، ج‌5‌، ص‌71؛ قرطبى، ج‌16، ص‌56‌.
[51] جامع‌البيان، مج‌13، ج‌25، ص‌84‌؛ غرر التبيان، ص‌468.

مقالات مشابه

بررسي تحليل علامه طباطبايي از بازخواست هارون(ع) توسط موسي(ع)

نام نشریهاندیشه نوین دینی

نام نویسندهعبدالکریم بهجت‌پور, حمید نادری قهفرخی

جبرئيل

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهاحمد جمالی

ثعلبة بن وديعه انصارى

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهسیداحمد سادات

جباربن صخر انصارى

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهمنصور داداش‌نژاد

ثابت بن قيس بن شماس

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهعلی محمدی یدک

جلاس بن سويد انصارى

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهبخش تاریخ و اعلام, رسول قلیچ

جعفر بن ابى طالب

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهحمید حاج امینی, ستار عودی

ثعلبة بن غنمه انصارى

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهمحمدحسن درایتی

جالوت

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهمحمد نظری